جدایی هرات از ایران؛ حیله استعمایِ انگلیس

به گزارش آخرین خبر، انگلیسی ها منطقه هرات را مهم می شمردند؛ چون برای این نقطه ضمن طرح هایشان به منظورتجاوز استعماری به منطقه آسیای میانه و حوزه دریای خزر اهمیت استراتژیک فراوانی قائل بودند.

جدایی هرات از ایران؛ حیله استعمایِ انگلیس

اگر علاقمند به دریافت بهترین خدمات تحصیل انگلیس هستید با ما همراه شوید، با مجری مستقیم ویزای تحصیلی انگلیس، با دریافت مشاوره رایگان از مجربترین تیم مهاجرتی انگلستان، بهترین مسیر را به سوی دانشگاه های انگلیس انتخاب کنید.

1- اهداف و مقاصد انگلیس و روسیه در زمان محمدشاه

معلوم است هیچ یک از دو دولت انگلیس و روسیه مصالح و منافع واقعی ایران را در اقدامات خود ملاحظه نمی کردند.

دولت انگلیس می خواست ایران را به صورت سد محکمی در مقابل نفوذ روسیه به سوی هند داشته باشد و همین نظر را در خصوص افغانستان داشت، انگلیس قصد داشت ایران را کاملا متمایل به خود کند و افغانستان را در اختیار گیرد تا از جانب هند آسوده باشد.

به علاوه انگلستان خود را در مقایسه با روسیه که منافع و مزایایی به موجب قرارداد ترکمنچای به دست آورده بود، مغبون می دانست و باید به نحوی این فاصله را جبران می کرد.

دولت روسیه با وجود داشتن امتیازات ترکمنچای و علاقه به آرامش در روابط با ایران از سیاست اصلی و تحقق اهداف اولیه غافل نبود، می خواست تجارت ایران را به خود اختصاص دهد و ایران را در شکل پایگاهی اختصاصی برای تسلط آینده بر افغانستان و هند و رسیدن به آب های آزاد خلیج فارس در اختیار داشته باشد.

معلوم است اهداف دو کشور روسیه و انگلیس قابل جمع نبود و رقابت شدیدی بین آن دو به وجود آمد و هر یک سعی داشتند مانع نفوذ دیگری باشد.

دولت ایران که سوابق درخشان و تمدن کهن و نسبتا صاحب قدرت و نفوذ داشت مورد توجه ملل همسایه یعنی افغانستان و هندوستان بود و همیشه این دو دولت انتظار یاری و همکاری از ایران داشتند؛ این بود که دولت انگلستان که مایل نبود دولت مقتدری در همسایگی هندوستان وجود داشته باشد، با آرامش ایران و قدرت این کشور همیشه مخالف بوده است.

سیاست ملایم و محبت آمیز روس ها در ایران موجب شد که انگلیسی ها جدا با دولت روسیه در شرق رقابت نمایند و از پیش آمد خطرات احتمالی جلوگیری نمایند؛ اما روس ها دیگر به سیاست انگلیسی ها آشنایی داشتند و متوجه شده بودند که اختلاف و دشمنی آن ها با ایران و عثمانی به نفع انگلستان است.

از این پس هر یک از دو دولت روس و انگلیس مستقلا سیاست خود را در آسیا اجرا می کردند و در نتیجه بین این دو کشور رقابت سیاسی پیدا شد که مساله هرات در زمان فتحعلی شاه و محمدشاه یکی از مسائلی است که در نتیجه اختلاف سیاست این دو دولت به وجود آمده است.

از سال 1831 به بعد رقابت انگلیس و روسیه به مسائل سیاسی کشیده شد و مساله افغانستان در این دوره این موضوع را به خوبی آشکار کرد؛ چون در این زمان با اجرای سیاست های مختلف و دخالت کشور های اروپایی، این ناحیه که از ادوار قدیم جزو خاک ایران بود، از تسلط ایران خارج می گردد.

در اوایل سلطنت محمدشاه فزونی چشمگیر در ایران با روسیه بود؛ زیرا محمدشاه و قائم مقام صدراعظم تمایلی به انگلیس نداشتند و سیاست مکارانه و مزورانه انگلستان را در جریان جنگ های با روسیه و هم در ارتباط با حوادث افغانستان به یاد داشتند و طبیعتا به سفیر انگلیس در ایران هم با همین سابقه نگاه می کردند و احترامات خاصی که برای سفیر روسیه در ایران قائل بودند، موجب شد انگلستان عکس العمل نشان دهد و سیاست اعمال فشار و خشونت نسبت به ایران را در پیش گیرد.

محمدشاه در سال 1837 (1253 ق) به رغم نقشه انگلیسی ها به هرات لشکر کشید، اما آن ها آماده بودند تا خودشان هرات را تصرف نمایند و ضمن جنگ با روس ها ماورای قفقاز را از قلمرو روسیه جدا و خان نشین های آسیای میانه را تصرف نمایند. انگلیسی ها تلاش داشتند تا ایران و افغانستان را به سوی خود بکشانند و ضمن جنگشان علیه روسیه، هرات را به مرکز استراتژیک به منظور تجاوز به آسیای میانه تبدیل نمایند.

2- علل اختلاف ایران و انگلیس در مساله هرات

در کلیه پیمان هایی که در فاصله سال های 1814-1800 (1229-1215 ه. ق) میان ایران و انگلیس منعقد شد انگلیسی ها همیشه هرات را جزو لاینفک ایران شناختند؛ اما همین که ناپلئون بازنده شد و انگلیسی ها توانستند نفس راحتی بکشند سیاست خود را تغییر دادند و تصمیم گرفتند که هرات و بلوچستان را از ایران جدا سازند و حریم امنیت جدیدی را برای هندوستان به وجود آورند و در اجرای این سیاست آغاز به تحریک افغان ها علیه ایران کردند.

انگلیسی ها منطقه هرات را مهم می شمردند؛ چون برای این نقطه ضمن طرح هایشان به منظورتجاوز استعماری به منطقه آسیای میانه و حوزه دریای خزر اهمیت استراتژیک فراوانی قائل بودند. انگلستان همچنین در نظر داشت از هرات به منظور پوشاندن گذرگاه های شمال غربی برای هندوستان بهره ببرد.

انگلستان به گونه ای پیگیرانه به پایدار کردن موقعیت خود در ایران ادامه داد. این دولت از سرکشی خان های خراسان علیه قدرت شاه پشتیبانی می کرد و منظورش آن بود که نفوذ انگلیسی ها را در خراسان پا برجا کند و مانع قدرت عملی شاه ایران بر هرات گردد که فرمانروایان آن فقط اساسا سلطنت شاه را بر آن منطقه به رسمیت می شناختند.

شکست های ایران از روسیه و انعقاد معاهدات گلستان و ترکمنچای باعث شد که در میان عشایر ساکن شرق ایران و به خصوص ایالت خراسان آثار شورش بروز کند و می خواستند از فرمان شاه خارج شوند و دست عمال انگلیسی در این شورش ها به خوبی آشکار بود.

موقعیت خراسان با موقعیت خاصی که آن ناحیه به واسطه مجاورت با افغانستان و ترکمنستان داشت، در دوران پادشاهی فتحعلی شاه یکی از مسائل مهم سیاست داخلی او بود.

آقامحمدخان بعد از آنکه حکومت شاهرخ شاه افشار را در خراسان برانداخت، هنگامی که می خواست با ایجاد تشکیلات جدید اشغال نظامی خود را به استقرار حکومت و سلطنت قاجار در آن ناحیه تبدیل کند، حمله سپاه روس به خاک قفقاز مانع انجام مقصود شد و بر اثر مراجعت او به تهران، خراسان فقط در حال اشغال نظامی باقی ماند و حکام قدیمی که هنوز به خاندان، افشار و حکومت ضعیف شاهرخ علاقه مند بودند در انتظار حوادث جدیدی که حرکت آقامحمدخان به قفقاز ایجاب می کرد، نشستند.

زمان شاه، پادشاه افغانستان برای آنکه در برابر نفوذ و قدرت سلطنت قاجار در ایران موقعیت خود را در هرات محکم سازد و در صورت لزوم بهانه ای برای حمله به خراسان داشته باشد، نادرمیرزا فرزند شاهرخ را که از مشهد گریخته بود پناه داد و، چون خبر قتل آقامحمدخان منتشر شد و حکام خراسان رویه استقلال طلبی را از نو گرفتند، وی سپاهی به یاری نادرمیرزا مامور و او را روانه مشهد کرد.

منبع: از کتاب تاریخ روابط خارجی ایران از قاجاریه تا سقوط رضاشاه/ نوشته دکتر علیرضا امینی

منبع: فرادید
انتشار: 29 آبان 1399 بروزرسانی: 29 آبان 1399 گردآورنده: anti6.ir شناسه مطلب: 1324

به "جدایی هرات از ایران؛ حیله استعمایِ انگلیس" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "جدایی هرات از ایران؛ حیله استعمایِ انگلیس"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید